Duale promovenda Anne Elburg doet onderzoek naar methoden om wet- en regelgeving te vertalen naar digitale systemen
Docent Anne Elburg kondigde bij haar werkgever aan dat ze ging verhuizen naar de andere kant van het land. Dit was de aanleiding voor een verrassende wending in haar loopbaan. Bij diezelfde werkgever staat zij nu aan de start van een duaal PhD-traject, met een onderzoek naar de vraag of methoden om wet- en regelgeving te vertalen naar digitale systemen voor regelgevingsprofessionals, inzicht kunnen bieden in de uitwerking van regelgeving en daarmee een oplossing kunnen zijn voor inzicht in het complexe stelsel van inkomensondersteunende regelingen.
Iedere (potentiële) promovendus komt bij I-Partnerschap met een ander verhaal en vaak ook via een andere route. Voor Anne Elburg startte haar PhD-traject met de aankondiging van haar verhuizing van Leiden naar de regio Nijmegen. Zij gaf jarenlang les aan de opleiding HBO-Rechten bij de Hogeschool van Amsterdam en ondersteunde lector Ivar Timmer (Legal Management & Technology) bij een meerjarig onderzoek naar het ontwerp van beslissingsondersteunende systemen voor de gemeentelijke en provinciale praktijk. De verhuizing en nieuwe reisafstand zou moeilijk te combineren zijn met haar baan als docent en het vertrek betekenen bij de Hogeschool van Amsterdam.
In plaats van een afscheidslunch kreeg Anne echter het aanbod om drie dagen per week promotieonderzoek te gaan doen, naast één dag lesgeven in de week. “Ik had al langer interesse in een promotietraject. Het onderzoek naar het ontwerp van beslissingsondersteunende systemen wekte mijn interesse voor methoden om wet- en regelgeving te vertalen naar digitale systemen en wat het gebruik daarvan kan betekenen voor de kwaliteit van wet- en regelgeving. Toen ik de kans kreeg om op dit gebied promotieonderzoek te doen, heb ik hem gegrepen,” zegt Anne. Zij gaat dit onderzoeken binnen het terrein van de inkomensondersteunende regelingen. Haar onderzoeksvraag is zij nu aan het fijnslijpen.
De probleemstelling
“Het probleem is dat Nederland tientallen verschillende regelingen kent, die niet meer te overzien zijn, denk hierbij aan de (bijzondere) bijstand, kinderopvangtoeslag, individuele inkomenstoeslag en kwijtschelding van gemeentebelastingen” zegt Anne. Het stelsel van inkomensondersteunende regelingen is zeer complex, want de regels zijn verdeeld over allerlei wetten en (gemeentelijke) regelingen, uitgevoerd door verschillende instanties. Een integrale kijk op de werking van het stelsel als geheel ontbreekt, waardoor het voor professionals onvoldoende inzichtelijk is hoe wijzigingen in regelgeving en beleid doorwerken op andere regelingen. En dit leidt weer tot onvoorspelbare inkomenseffecten bij een wijziging in de inkomenssituatie van burgers. Als voorbeeld geeft zij de recente energietoeslag. “Die bemoeilijkte de aanvragen van bijzondere bijstand, wat soms tot acute betalingsproblemen leidde.”
De oplossingsrichting(en)
Een oplossing zou zijn om het hele systeem te vereenvoudigen, maar die roep klinkt al zeker 15 jaar. Digitalisering lijkt de praktijk te compliceren, maar biedt interessant genoeg ook aanknopingspunten voor oplossingen. De vele, complexe wettelijke regels worden namelijk steeds meer digitaal uitgevoerd, wat een vertaling vereist van rechtsregels naar computercode. Juristen zijn daar in de huidige praktijk nog nauwelijks bij betrokken. De verbinding tussen computercode en rechtsregels gaat mede daardoor soms verloren. In de afgelopen jaren zijn methoden ontwikkeld om dergelijke digitale vertalingen veel systematischer te verrichten, waarbij de verbinding met juridische bronnen wordt behouden. De digitale vertalingen die dan ontstaan, geven inzicht in hoe regelingen op elkaar doorwerken en welk effect wijzigingen hebben in de praktijk. Dit biedt de mogelijkheid om een ‘digital twin’ te maken die het hele landschap van inkomensondersteunende regelingen in kaart brengt. Hiermee kan meer inzicht ontstaan in het stelsel als geheel, én worden simulaties mogelijk die tot verbetering of vereenvoudiging kunnen leiden waarmee mensen écht geholpen zijn.
Academische vraagstelling
Anne vindt inkomensondersteunende regelingen interessante materie vanwege het sociale aspect. Zij zegt: “Ik houd ook van het idee dat het onderzoek kan bijdragen aan het eenvoudiger maken van wet- en regelgeving.” Nu is het zaak een onderzoeksvraag te formuleren die geschikt is voor een PhD-traject en die haar past. “Als je vijf jaar aan de slag gaat met een onderzoek, moet die vraag helemaal eigen zijn. Anders houd je dat niet vol.” Voor Anne bestaat het komende half jaar uit heel veel lezen, korte cursussen volgen en praten met burgers, academici en wetgevingsjuristen, en met deskundigen op het gebied van de methoden om wet- en regelgeving te vertalen naar een digitale uitvoering.
De onderzoeksvraag moet ook een sterk theoretisch en fundamenteel element hebben. Die vindt zij in de vraag in hoeverre de methoden om wet- en regelgeving te vertalen naar digitale systemen kunnen bijdragen aan de borging van de waarden van de democratische rechtsstaat.
Samenwerking
Bijzonder aan dit promotietraject is dat Anne niet bij de overheid werkt, maar wel steun krijgt van het I-Doctoraatprogramma. Dat komt door het netwerk in haar omgeving en de aard van haar onderzoek. “I-Partnerschap, mijn co-promotor Ivar Timmer, de Hogeschool van Amsterdam, Forum Standaardisatie en de Open Universiteit zijn allemaal betrokken bij mijn promotie. Ze vinden het onderwerp zo belangrijk, dat ze samen hebben gewerkt om mij daar onderzoek naar te laten doen. Het vertrouwen dat ze kennelijk in mij hebben is heel fijn om te ervaren.”
I-Doctoraat
Het I-Doctoraat verbindt het netwerk van universiteiten aan het rijksnetwerk en aan rijksorganisaties. Zo wordt kennisdeling en -ontwikkeling binnen de overheid continu gestimuleerd. Tegelijkertijd helpt het I-Doctoraat bij een goede landing van de duale promovendi binnen de rijksoverheid.
Waardevolle I-toptalenten en nuttige wetenschappelijke kennis
Met een duale promovendus haal je als rijksorganisatie voor vijf tot zes jaar I-toptalent in huis dat wetenschappelijk onderzoek doet én meewerkt als collega. De tussentijdse onderzoeksresultaten zijn meteen toe te passen in de praktijk. Zo kun je duurzame stappen zetten in rijksbrede I-vraagstukken als informatiehuishouding, cybersecurity, data en AI.
Meer weten? Lees over het I-Doctoraatsprogramma van I-Partnerschap op onze website of neem contact op via IDoctoraat@rijksoverheid.nl.