Sandra leest: Winst van integriteit in 6 stappen
Rijksconsultant Sandra de Wit leest en recenseert boeken. Ze kijkt daarbij vooral naar de praktische bruikbaarheid ervan voor de Rijksoverheid. Deze keer een boek over integriteit geschreven door Leo Sonneveld: ‘Winst van integriteit in 6 stappen, een praktische leidraad om winst te boeken met integriteit in bestuurlijke en persoonlijke situaties’. Lees Sandra's recensie en bepaal of dit boek een 'must read' voor jou is.
Ga terug naar de vorige pagina (Verzamelthema)
Integritas
Integriteit is een van de belangrijkste factoren die de reputatie van een bedrijf of organisatie beïnvloeden. Het woord ‘integer’ komt van het Latijnse integritas en staat voor kwaliteiten zoals ongeschonden, heel, rechtschapen, onpartijdig en onbaatzuchtig. Het gaat verder dan alleen maar handelen volgens de regels. Zij die integer handelen, zijn mensen die verantwoordelijkheid nemen, openheid en transparantie nastreven en die de dialoog bevorderen, juist wanneer niet iedereen het met elkaar eens is. In dit boek wil Leo Sonneveld laten zien dat behoorlijk bestuur in essentie niet gaat over het naleven van regels en wetten (compliance), maar vooral over de vraag hoe bestuurlijke en politieke keuzes tot stand kunnen komen die werkelijk integer zijn en die alle betrokken partijen ‘heel laten’.
Theoretisch kader
Het eerste deel van het boek beschrijft integriteit als leerproces in de context van reputatiemanagement, stakeholderdialoog en good governance. Wat is de kern van integriteit en wat is de rol binnen deze good governance? Aan de hand van twee theoretische kaders brengt de schrijver dit als leerproces in de praktijk in zes stappen.
De eerste theorie, de Jungiaanse psychologie, beschrijft het individu als een bol die bestaat uit verschillende lagen van bewustzijn en ervaringen. De buitenste laag is de laag van onze persoonlijkheid die we graag aan anderen laten zien. Deze ‘buitenkant’ maskeert vaak wie we ten diepste zijn, ons zelf. De ‘kern’, het zelf, is de bron voor het denksysteem van eenheid en onderlinge verbondenheid van waaruit verbindende gedachten voortkomen. Daartussen ligt onder andere de laag die ‘schaduw’ wordt genoemd, waarin alles zit wat we niet aan de buitenwereld willen laten zien.
De tweede theorie die wordt geïntroduceerd is de Pareto-verbetering. Dit begrip, afkomstig uit de economie, houdt in dat er een verandering wordt doorgevoerd, waarbij ten minste een individu van een groep er voordeel uit haalt, en niemand erdoor benadeeld wordt.
“Juist in de reflectie over dilemma’s en het afwegen van keuzes is dit boek heel waardevol.”
Integriteit als leerproces
In 6 stappen kun je vervolgens het concept integriteit toepassen op casussen en verschillende effecten (voor)zien van keuzes vanaf ‘de buitenkant’, de ‘schaduw’ en de ‘kern’. Met name in situaties met veel stakeholders en potentieel negatieve gevolgen kunnen deze stappen helpen om de best mogelijke beslissing te nemen.
Stap 1: Denk na welke groepen stakeholders- inclusief jezelf- gevolgen zullen ondervinden van je voorgenomen keuze.
Stap 2: Wat zijn per stakeholdergroep de verwachte positieve en/of negatieve effecten van jouw keuze op korte en lange termijn op financieel, ecologisch, emotioneel en sociaal gebied?
Stap 3: Vanuit welk deel van jouw persoonlijkheid komt de voorgenomen keuze voort? Buitenkant, schaduw of kern?
Stap 4: Als er schade dreigt, wat zou dan een betere keuze zijn? Betrek stakeholders bij het bedenken van alternatieven waardoor je schade kunt voorkomen of minimaliseren.
Stap 5: Welke keuze pakt ten minste neutraal uit voor alle stakeholders en is ten minste positief voor een stakeholder (Pareto).
Stap 6: Als ondanks alle afwegingen schade toch onvermijdelijk lijkt, ga dan in dialoog met alle stakeholdergroepen en probeer te compenseren.
In het boek worden vier casussen door middel van deze methode onder de loep genomen: sjoemelsoftware Volkswagen, gaswinning Groningen, effectmeting olie- en gaswinning Woerden en studiefinanciering Verenigde Staten; met name de casus Woerden wordt uitgebreid beschreven omdat de schrijver daar een persoonlijke betrokkenheid bij heeft.
Op deze wijze wordt inzichtelijk dat keuzes vanuit de ‘buitenkant’ kunnen vallen binnen wet- en regelgeving, maar desondanks nog steeds schade kunnen opleveren. Keuzes vanuit de ‘schaduw’ dragen een groot risico met zich mee: voor betrokken partijen, maar ook voor jezelf en je reputatie. Keuzes vanuit de ‘kern’ laten meestal heel en ongeschonden. Om integriteit duurzaam te verankeren, moet je wanneer schade onvermijdelijk is, compenseren en in dialoog gaan (stap 6).
Integriteit in de context van persoonlijk leven
Sonneveld stelt dat eenieder integriteit in zich heeft, maar dat het geen overbodige luxe is om te leren kennen hoe dit in jouw leven werkt. Als je wilt, kun je een verdiepingsslag maken bij stap 3. Door middel van vragen over werk en inkomen, privérelaties en werkrelaties kun je onderzoeken waar je staat en waar je jezelf nog wilt ontwikkelen. Je kunt teruggrijpen op deze vragen als je voor dilemma’s, verleidingen en keuzes wordt geplaatst waarvan je voorziet dat er wellicht negatieve gevolgen kunnen zijn.
“Het boek is enerzijds een (beknopt) theoretisch overzicht, maar geeft anderzijds ook zes praktische stappen met eenvoudige oefeningen.”
Bruikbaarheid voor de Rijksoverheid
Wat levert deze kleine gids nu op voor de werkenden bij de Rijksoverheid? Binnen de context van het Rijk wordt gewerkt met de Gedragscode Integriteit Rijk. Deze gedragscode geeft een kader voor integer handelen, maar kan nooit in elke denkbare situatie voorzien. Bovendien wijzigen de omstandigheden voortdurend door nieuwe ontwikkelingen. Je moet dus altijd zelf blijven nadenken en je bewust blijven van wat het betekent om ‘in het hier en nu’ rijksambtenaar te zijn en daarnaar te handelen. Blijf jezelf steeds afvragen of je jouw gedrag als goed ambtenaar kunt verantwoorden. Juist in de reflectie over dilemma’s en het afwegen van keuzes is dit boek heel waardevol. Het geeft op beknopte wijze handvatten om integriteit toe te passen in je werk alsmede in je persoonlijke leven.
Sandra concludeert
Het boek is enerzijds een (beknopt) theoretisch overzicht, maar geeft anderzijds ook zes praktische stappen met eenvoudige oefeningen. Het is een praktische gids voor bestuurders en leidinggevenden die op integere en bezielende wijze om willen gaan met complexe bestuurlijke, politieke en persoonlijke vraagstukken.